Σε λίγο έπεσε η νύκτα επιτείνοντας το δριμύ ψύχος. Η θερμοκρασία εκείνο το βράδυ έπεσε στους -28 βαθμούς Κελσίου. Ξαφνικά, γύρω στις 20.00 οι παρατηρητές ανέφεραν ότι εχθρικός συρμός πλησίαζε με ταχύτητα τον σιδηροδρομικό σταθμό της Μπερεζόφκα.
Τα ελληνικά τμήματα άνοιξαν πυρ κατά του ενός, όπως αποδείχτηκε, υδροφόρου σιδηροδρομικού οχήματος, το οποίο είχε αφεθεί από τους Μπολσεβίκους να κυλήσει προς την Μπερεζόφκα, για να διαπιστωθεί αν οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν καταστρέψει την σιδηροδρομική γραμμή, βόρεια της πόλης. Το γεγονός αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία γιατί ο Ζιαί είχε διαβεβαιώσει τον Ρόκα ότι τα γαλλικά τμήματα είχαν καταστρέψει την σιδηροδρομική γραμμή, 2 χλμ. βόρεια της Μπερεζόφκα.
Η καταστροφή όμως, όπως προφανώς αποδείχτηκε, δεν είχε εκτελεστεί. Έτσι οι Μπολσεβίκοι ήταν σε θέση, όχι μόνο να πλησιάσουν την συμμαχική περίμετρο και να την πλήξουν από κοντινή απόσταση με τα πυροβόλα των αμαξοστοιχιών τους, αλλά και να μεταφέρουν τμήματα πεζικού τους κυριολεκτικά μέχρι τις παρυφές της συμμαχικής αμυντικής τοποθεσίας.
Η 4η Μαρτίου διένυε μόλις τα πρώτα 30 λεπτά της όταν ξαφνικά οι Μπολσεβίκοι εκδήλωσαν σφοδρή επιθετική ενέργεια κατά του κέντρου και του ανατολικού (δεξιού) τομέα της συμμαχικής περιμέτρου. Ιδιαίτερα πιέστηκε το ΙΙ/34 Τάγμα και ο 10/1 Λόχος του Ι/1 Τάγματος. Τελικά η εχθρική επίθεση αποκρούστηκε με σοβαρές για τους Μπολσεβίκους απώλειες, ύστερα από αγώνα δύο περίπου ωρών.
Σύμφωνα με πληροφορίες από αιχμαλώτους η νυκτερινή επίθεση είχε εκτελεστεί από ένα σύνταγμα Μπολσεβίκων, δυνάμεως 3.000 ανδρών, υποστηριζόμενου από τρείς πεδινές και μια βαριά πυροβολαρχία και ενός θωρακισμένου σιδηροδρομικού συρμού. Οι ελληνικές απώλειες από τη νυκτερινή μάχη έφτασαν τους τέσσερις νεκρούς και τους οκτώ τραυματίες.
Η μέρα της 4ης Μαρτίου κύλησε ήσυχα. Από τις περιπόλους που εκπέμφθηκαν έγινε αντιληπτό ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν αποσυρθεί στην Κολοσόφκα. Ακολούθησε σύσκεψη του Ζιαί με τον Ρόκα. Ο Ζιαί αποφάσισε να αναβληθεί η αντικατάσταση των γαλλικών τμημάτων από ελληνικά, καθώς οι ενδείξεις ότι οι Μπολσεβίκοι προετοιμάζονταν για μεγάλης κλίμακας επίθεση πλήθαιναν επικίνδυνα. Για άγνωστους λόγους ο Ζιαί θεωρούσε, φαίνεται, τα γαλλικά τμήματα πιο αξιόμαχα των ελληνικών.
Ο Ρόκας επεσήμανε στον Γάλλο διοικητή το ούτως ή άλλως αδύνατο της τήρησης της τοποθεσίας με τις υπάρχουσες δυνάμεις, έναντι των ολοένα αυξανόμενων, απέναντι τους, δυνάμεων των αντιπάλων. Ο Ζιαί αποφάσισε τότε να ζητήσει ενισχύσεις. Η γαλλική διοίκηση της Οδησσού υποσχέθηκε να τις αποστείλει, αλλά τελικά δεν έστειλε καμία, αφού το Ι/34 Τάγμα που προορίζονταν για την αποστολή αυτή, είχε ήδη δοκιμαστεί σοβαρά στη Χερσώνα και δεν είχε προλάβει να αναλάβει. Το δε ΙΙΙ/34 Τάγμα δεν μπορούσε να εγκαταλείψει την Οδησσό πριν αντικατασταθεί από γαλλικές δυνάμεις.
Η μάχη αρχίζει
Η νύκτα πέρασε χωρίς επεισόδια. Η 5η Μαρτίου ξημέρωσε επίσης χωρίς επεισόδια. Οι ελληνικές δυνάμεις στην Μπερεζόφκα αποτελούνταν από την ομάδα διοίκησης του 1ου ΣΠ με το Ι/1 Τάγμα (μείον λόχος), συνολικής δυνάμεως 23 Αξιωματικών και 580 οπλιτών και το ΙΙΙ/1 Τάγμα, δυνάμεως 21 Αξιωματικών και 676 οπλιτών, το ΙΙ/34 Τάγμα, (μείον δύο διμοιρίες και ομάδα πολυβόλων), δυνάμεως 25 αξιωματικών και 620 οπλιτών – συνολικά 1945 άνδρες.
Οι γαλλικές και ρωσικές δυνάμεις αριθμούσαν μόλις 600 άνδρες, συνολικά, συγκροτημένες σε ένα τάγμα Ζουάβων του 1ου Αφρικανικού Συντάγματος Μετόπισθεν, δύο ρωσικές ίλες ιππικού, μια πεδινή πυροβολαρχία των 75mm, με τέσσερα πυροβόλα, ένας ουλαμός ορειβατικού πυροβολικού των 75mm, με δύο πυροβόλα, και ένας ουλαμός ορειβατικού πυροβολικού των 65mm, με δύο επίσης πυροβόλα, ένας γαλλικός ουλαμός ιππικού και πέντε άρματα μάχης.
Οι δυνάμεις αυτές αναπτύχθηκαν ως εξής : Αριστερός τομέας : ΙΙΙ/1 Τάγμα – 9/1 Λόχος (λοχαγός Διον. Παπαδόγκωνας), καλύπτοντας μήκος μετώπου 2 χλμ., ο 10/1 Λόχος (λοχαγός Γεώργιος Κατσούλης), καλύπτοντας μέτωπο μήκους 1.500 μ.. Ο 11/1 Λόχος (λοχαγός Νικόλαος Βαμβακόπουλος) αποτελούσε την εφεδρεία του τάγματος, με μια ομάδα να φρουρεί την επί του ποταμού Τιλιγκιούλ, νότια της πόλης, γέφυρα.
Οι λόχοι πολυβόλων των δύο ταγμάτων του 1ου ΣΠ (Λόχος Πολυβόλων Ι/1 Τάγματος λοχαγός Σωτ. Στεριόπιουλος, Λόχος Πολυβόλων ΙΙΙ/1 Τάγματος, λοχαγός Βασίλειος Βραχνός, διοικητής της Ι Μεραρχίας Πεζικού το 1940-41) είχαν διατεθεί ανά ομάδες στους λόχους της πρώτης γραμμής του ΙΙΙ/1 Τάγματος. Δεξιά του Ι/1 Τάγματος, επί ενός λοφίσκου που βρίσκεται περίπου 1 χλμ. βορειοανατολικά της πόλης, είχαν εγκατασταθεί δύο διμοιρίες Ζουάβων, καλύπτοντας μέτωπο 600 μέτρων και αποτελώντας τον σύνδεσμο με τον δεξιό τομέα.
Δεξιός τομέας : Ι/1και ΙΙ/34 Τάγματα – ο 7/34 Λόχος (λοχαγός Χρ. Ζυγούρης, διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας Πεζικού του 1940-41) μείον δύο διμοιρίες, επί μετώπου 700 περίπου μέτρων, σε επαφή με τους Ζουάβους, ο 6/34 Λόχος (λοχαγός Κων. Παπαζαχαρίου), επί μετώπου 800 μέτρων περίπου, ο 5/34 Λόχος (λοχαγός Αγαμ. Μεταξάς, διοικητής ταξιαρχίας και της ΧV και XVI Μεραρχιών Πεζικό το 1940-41), επί μετώπου 1.100 μέτρων περίπου, ο 3/1 Λόχος (λοχαγός Παναγ. Παπαγιαννάκος), στο άκρο δεξιό της παράταξης. Ο Λόχος Πολυβόλων του ΙΙ/34 Τάγματος είχε διαμοιράσει τα πολυβόλα του, ανά διμοιρία, στους λόχους του ΙΙ/34 Τάγματος. Πίσω από τον 3/1 Λόχο είχε ταχθεί ένας λόχος Ζουάβων.
Τα άρματα μάχης και η πεδινή πυροβολαρχία είχαν ταχθεί στο ύψος του σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης. Οι ουλαμοί των ορειβατικών πυροβόλων είχαν ταχθεί πίσω από τον 6/34 Λόχο, παρέχοντας άμεση υποστήριξη στο ΙΙ/34 Τάγμα. Οι εφεδρείες αποτελούνταν από μια διμοιρία του 7/34 Λόχου, τον 2/1 Λόχο (λοχαγός Γεώργιος Λάβδας, διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού το 1940-41), με διμοιρία πολυβόλων, 80 περίπου οπλίτες του λόχου στρατηγείο του 1ου ΣΠ και έναν λόχο Ζουάβων. Ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας έταξε τον σταθμό διοίκησής του επίσης στον σιδηροδρομικό σταθμό, όπου εγκαταστάθηκε και ένα πρόχειρο νοσοκομείο, υπό τον γιατρό του συντάγματος, Νικόλαο Πιττή.
Ταγμένα με τον τρόπο αυτό τα συμμαχικά τμήματα είχαν κάποιες πιθανότητες να αποκρούσουν τον αντίπαλο, αξιοποιώντας και τις εφεδρείες τους και ιδίως τα άρματα μάχης, έναντι των οποίων οι Μπολσεβίκοι δεν είχαν τίποτα να αντιτάξουν. Από την ανάπτυξη των δυνάμεων καθίσταται φανερό ότι ο Ζιαί είχε ισχυροποιήσει το δεξιό του, αφήνοντας εκτεθειμένο το αριστερό του πλευρό. Υπολογίζοντας ότι οι Μπολσεβίκοι να επιτίθονταν από την κατεύθυνση της Κολοσόφκα. Η λανθασμένη αυτή εκτίμηση, σε συνδυασμό με τον τραγικό τρόπο με τον οποίο διεύθυνε τη μάχη δεν θα μπορούσαν παρά να έχουν καταστροφικά αποτελέσματα.
Γύρω στις 10.00 το πρωί της 5ης Μαρτίου, με την εχθρική επίθεση να αναμένεται, ο αντισυνταγματάρχης Ζιαί, διέταξε την εκκένωση των σιδηροδρομικών οχημάτων όπου βρίσκονταν το υλικό του 1ου ΣΠ και που χρησιμοποιούνταν και ως καταλύματα των ανδρών. Ο Ζιαί είπε ότι χρειαζόταν ο συρμός για να μεταφερθούν ενισχύσεις από τη Οδησσό. Αυτό φυσικά δεν ίσχυε καθώς στον σταθμό υπήρχαν άλλες εννέα ατμομηχανές και πάνω από 60 βαγόνια που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό.
Παράλληλα, ο τραγικός αυτός Γάλλος διοικητής, αποφάσισε πως η ώρα ήταν κατάλληλη για να πραγματοποιηθεί η αντικατάσταση των γαλλικών από ελληνικά τμήματα, την οποία ο ίδιος είχε νωρίτερα αναβάλει. Σκόπευε μάλιστα να αναχωρήσει το μεσημέρι της 5ης Μαρτίου για την Οδησσό, μαζί με όλους τους Γάλλους στρατιώτες.
Την ίδια ώρα όμως έφτασαν καλπάζοντας Ρώσοι ιππείς που περιπολούσαν, οι οποίοι ανέφεραν την προσέγγιση δύναμης Μπολσεβίκων επιπέδου μεραρχίας, κινούμενης σε πέντε κύριους άξονες, με το κέντρο βάρους τους συγκεντρωμένο έναντι του συμμαχικού, αδύνατου, αριστερού πλευρού. Ακόμα και η πληροφορία αυτή όμως δεν επηρέασε κατ΄ ελάχιστο τον Ζιαί, ο οποίος επέμεινε στην εκκένωση του ελληνικού συρμού και στην πραγματοποίηση της αντικατάστασης, με τους αντιπάλους να προσεγγίζουν!
Γύρω στις 11.00 το υλικό του 1ου ΣΠ βρίσκονταν πεταμένο στο χώμα και ο διοικητής του Ι/1 Τάγματος, ταγματάρχης Κωνσταντίνου, επιχειρούσε την αντικατάσταση των τμημάτων των Ζουάβων. Την ίδια στιγμή το γαλλικό πυροβολικό άνοιξε πυρ κατά των αντιπάλων.
Μέχρι τις 13.00 είχε πραγματοποιηθεί η αντικατάσταση ων γαλλικών τμημάτων από ελληνικά, πλην των δύο διμοιριών που κατείχαν τον λοφίσκο στο κέντρο της παράταξης. Τις δύο αυτές διμοιρίες θα αντικαθιστούσε ο 2/1 Λόχος με την προσκολλημένη σε αυτόν διμοιρία πολυβόλων. Την ώρα όμως που θα άρχιζε η αντικατάσταση οι Μπολσεβίκοι, μετά από σφοδρή προπαρασκευή πυροβολικού, επιτέθηκαν κατά του δεξιού και του κέντρου της συμμαχικής παράταξης.
Η επίθεση αυτή, παρά την σφοδρότητά της, δεν ήταν παρά αντιπερισπασμός, που είχε σκοπό να «πείσει» την συμμαχική διοίκηση ότι σκοπός των Μπολσεβίκων ήταν η διάσπαση του συμμαχικού δεξιού και η αποκοπή της σιδηροδρομικής γραμμής, ανατολικά της πόλης. Η επίθεση αυτή άλλωστε έπεισε τον Ζιαί για την ορθότητα των απόψεών του και τον οδήγησε στο συμπέρασμα να καθηλώσει τις εφεδρείες του και τα πολύτιμα άρματα μάχης στον δεξιό του τομέα.
Μέχρι τις 15.30, η εχθρική επίθεση κατά του συμμαχικού δεξιού συνεχίστηκε με σφοδρότητα. Κατόπιν όμως οι απέναντι δυνάμεις των Μπολσεβίκων περιορίστηκαν σε κινήσεις επιδείξεως, επιδιώκοντας προφανώς να καθηλώσουν τις απέναντι συμμαχικές δυνάμεις. Παράλληλα, στις 16.15, ο λοχαγός Παπαδόγκωνας, του 9/1 Λόχου, ανέφερε στην διοίκηση του οικείου τάγματος (ΙΙΙ/1) και του 1ου ΣΠ ότι εχθρική δύναμη δύο ταγμάτων – περί τους 1.500 άνδρες – ετοιμαζόταν να επιτεθεί στο υπερεκτεταμένο μέτωπο του λόχου. Πίσω από το πρώτο αυτό κλιμάκιο, ανέφερε ο διοικητής του λόχου, αναπτύσσονταν και τρίτο εχθρικό τάγμα.
Ήταν εμφανές ότι οι Μπολσεβίκοι ετοίμαζαν σοβαρή επίθεση κατά του άκρου αριστερού της συμμαχικής διάταξης, με σκοπό να την διασπάσουν, να καταλάβουν την πόλη από τα δυτικά και να αποκόψουν την οδό υποχώρησης των συμμαχικών δυνάμεων, καταλαμβάνοντας τον σιδηροδρομικό σταθμό. Αμέσως η διοίκηση του ΙΙΙ/1 Τάγματος διέταξε τον εν εφεδρεία 11/1 Λόχο να σπεύσει να ενισχύσει τον 9/1.
Παράλληλα ο αντισυνταγματάρχης Ρόκας ενημέρωσε τον αντισυνταγματάρχη Ζιαί «Ισχυραί εχθρικαί φάλαγγες, κατευθύνονται αριστερά της παρατάξεώς μας. (ΙΙΙ Τάγμα). Καταδηλούται πλέον πασιφανώς, ότι η κυριά επίθεσις του εχθρού κατευθύνεται προς το αριστερόν κέρας. Παρακαλώ, είναι ανάγκη να διατεθή Λόχος Ζουάβων πρός ενίσχυση και τρία άρματα», ανέφερε το μήνυμα του Έλληνα αντισυνταγματάρχη προς τον Γάλλο ομοιόβαθμό του.
