Να πεθαίνεις σαν Έλληνας, έστω για την Τιμή… Μετά την απόφαση των Συμμάχων της ΑΝΤΑΝΤ για επέμβαση κατά των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία οι Γάλλοι απέστειλαν πενιχρές δυνάμεις στην περιοχή αιτούμενοι και την συνδρομή της Ελλάδας.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συμφώνησε και έδωσε εντολή για την αποστολή του Α’ Σώματος Στρατού. Το πρώτο ελληνικό τμήμα που έφτασε στην Ουκρανία ήταν το 34ο Σύνταγμα Πεζικού Πειραιώς.
Στις 11 Ιανουαρίου 1919 οι Γάλλοι αποφάσισαν την αποστολή δυνάμεων στην πόλη της Χερσώνας. Το απόσπασμα που συγκροτήθηκε για την εν λόγω αποστολή αποτελείτο από το 1/34 Τάγμα Πεζικού και μικρών γαλλικών τμημάτων, υπό τον Γάλλο ταγματάρχη Λανσόν.
Στις 17 Φεβρουαρίου οι Μπολσεβίκοι εκδήλωσαν την πρώτη τους επίθεση κατά της πόλης, αλλά αποκρούστηκαν. Έτσι ετοιμάστηκαν εντατικότερα. Στο μεταξύ και οι συμμαχικές δυνάμεις στη Χερσώνα ενισχύθηκαν.
Στις 22 Φεβρουαρίου, όταν επαναλήφθηκε η επίθεση των Μπολσεβίκων οι αμυνόμενοι διέθεταν το 1/34 Τάγμα υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Βλάχο, τον 1ο και 2ο Λόχο του ελληνικού 7ου Τάγματος Πεζικού, δύο μειωμένης σύνθεσης γαλλικούς Λόχους Πεζικού και μια διμοιρία πολυβόλων και δύο γαλλικούς ουλαμούς με συνολικά τέσσερα πυροβόλα των 65mm.
Η έφοδος των Μπολσεβίκων
Γύρω στις 09.00 το πρωί της 22ας Φεβρουαρίου εχθρικές δυνάμεις, της 17ης Μεραρχίας των Σοβιέτ του αταμάνου Γρηγόριεφ, υποστηριζόμενες από πυροβολικό και πυρά τεθωρακισμένων αμαξοστοιχιών, εξόρμησαν. Ο Γρηγόριεφ, στις 16 Φεβρουαρίου είχε τηλεφωνική συνδιάλεξη με τον Έλληνα υπολοχαγό Ηλία Ματθιό, διοικητή του 1ου Λόχου ζητώντας του να καταθέσει τα όπλα, τονίζοντάς του την συντριπτική αριθμητική υπεροχή των δυνάμεών του.
«Μην λησμονείτε όμως τας Θερμοπύλας και πεισθήτε ότι όταν οι Έλληνες ευρεθούν εις την ανάγκη να κτυπήσουν, κτυπούν ελληνικά», ήταν η απάντηση του γενναίου υπολοχαγού.
Οι επιτιθέμενοι πίεσαν ιδιαίτερα τις δυνάμεις στο προάστιο Μπογιένα και στον σιδηροδρομικό σταθμό.
Η μάχη εξελισσόταν άγρια με τους Έλληνες να πολεμούν ηρωικά, απωθώντας τον εχθρό και κρατώντας τις θέσεις τους ώσπου έπεσε η νύκτα. Η εχθρική πίεση όμως σταδιακά κατέστη ασφυκτική.
Ο ταγματάρχης Βλάχος έχασε την επαφή με τον Λανσόν. Περί τις 13.30 οι Μπολσεβίκοι εξαπέλυσαν επίθεση κατά του φρουρίου της πόλης, βασικού σημείου στηρίγματος των αμυνομένων. Ο Βλάχος, επιστρατεύοντας ακόμα και τους γραφείς και τους μαγείρους, τους απέκρουσε. Η κατάσταση όμως ήταν πλέον τραγική. Τα πολυβόλα είχαν “λιώσει” από την υπερθέρμανση και τα πυρομαχικά τελείωναν.
Να πεθαίνεις σαν Έλληνας
Ευτυχώς αφίχθησαν πράγματι ενισχύσεις. Ήταν η διοίκηση του ελληνικού 1ου Συντάγματος Πεζικού και το 1/1 Τάγμα μαζί με τον διοικητή της ελληνικής ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού συνταγματάρχης Γαργαλίδης. Ο Γαρδαλίδης, διέταξε το 1ο Τάγμα να αποβιβαστεί από τα πλοία και να λάβει επαφή με τους αποκλεισμένους και σε απελπιστική κατάσταση ευρισκομένους στο φρούριο Έλληνες.
Στους αποκλεισμένους, εκείνη την ώρα, απέμενε μόνο να πεθάνουν σαν Έλληνες. Ο ταγματάρχης Βλάχος κάλεσε τους επικεφαλής των τμημάτων του. “Κύριοι γνωρίζετε ότι η κατάσταση είναι απελπιστική. Δεν μας μένουν παρά δύο δρόμοι, να παραδοθούμε στον εχθρό , οπότε αφ’ ενός θα γράψουμε μια μαύρη σελίδα στην Ιστορία της Ελλάδος, χωρίς να έχουμε τη βεβαιότητα ότι θα φεισθούν της ζωής μας, ή να βάλουμε τις λόγχες στα όπλα μας και να ριχτούμε κατά του εχθρού. Κι αν μεν τον διασπάσουμε και διελθούμε στην παραλία, ίσως βρούμε εκεί πλοία, αν δε όχι θα πεθάνουμε τουλάχιστον ένδοξο θάνατο όπως αρμόζει σε Έλληνες στρατιώτες. Ζητώ τη γνώμη σας επ’ αυτού. Το νομίζεται ότι πρέπει να γίνει;”.
Κι η απάντηση ήρθε αυθόρμητη. “Να πεθάνουμε σαν Έλληνες κύριε ταγματάρχα”… Οι στρατιώτες έμαθαν κι αυτοί την απόφαση που έλαβαν οι αξιωματικοί και δεν μπορούσαν παρά να συμφωνήσουν. Ήταν Έλληνες και η μόνη έγνοια πια ήταν να τμήσουν την Πατρίδα.
Σκελετοί πλέον από την πείνα, κατάκοποι από τον συνεχή αγώνα και την αϋπνία, βρώμικοι, αξύριστοι, έμοιαζαν με φαντάσματα παρά με ανθρώπους. Στα πρόσωπά τους όμως έλαμπε η χαρά του μάρτυρα. Έλεγαν αστεία, γελούσαν, τραγουδούσαν. Τους λίγους μελαγχολικούς συνέφεραν οι άλλοι… “Ρε συνάδελφε, άσε τις σκέψεις και τραγούδα… Τη νύχτα ρε θα κάνουμε την Έξοδο του Μεσολογγίου! Ζήτω το Μεσολόγγι ρε παιδιά!”
Εκείνη την στιγμή εμφανίστηκε ο λογαχός Ανδρέας Λαλεχός. “Βρε παιδιά”, τους είπε. “Νομίζετε ότι θα σκοτωθούμε; Ακούστε να σας πω. Έχω πεποίθηση ακράδαντη στο χέρι του Θεού, πως θα μας σώσει όλους ο Χριστός κι η Παναγία. Θα μας σώσει όλους. Ούτε ένας δεν θα πάθει τίποτε. Θα δείτε πως θα μας σώσει”… Οι στρατιώτες με δέος έκαναν τον Σταυρό τους και ψιθυριστά προσευχήθηκαν.
Διάσωση
Η θυσία τους δεν χρειάστηκε τελικά καθώς στις 17:15 περίπολος του 1ου Τάγματος ήρθε σε επαφή μαζί τους. Στο μεταξύ αφίχθη στο λιμάνι και το πλοίο που μετέφερε ενισχύσεις, τις οποίες ο Γαργαλίδης έθεσε σε ετοιμότητα. Την ίδια ώρα ο ντε Κλαβιέρ δεν ήξερε τι να κάνει. Όταν δε τον ρώτησε ο Γαργαλίδης περί του πρακτέου θύμωσε!
Διατηρώντας την ψυχραιμία του έναντι του υπερόπτη Γάλλου, ο Έλληνας συνταγματάρχης συνέχισε να τον ρωτά τι θα γίνει, θα αποχωρούσαν ή θα συνέχισαν τον αγώνα; Τελικά εδέησε να αποφασίσει την αποχώρηση. Στο μεταξύ ο Γαργαλίδης διέταξε την αποβίβαση διλοχίας του 1ου Τάγματος προς υποβοήθηση της υποχώρησης των στο φρούριο κλεισμένων ελληνικών δυνάμεων.
Η αποχώρηση ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκε γενικά επιτυχώς. Εγκαταλείφθηκαν όμως όλα τα πυροβόλα και επτά ελληνικά πολυβόλα, μαζί με όλα τα μεταγωγικά του, ενώ και λίγοι Έλληνες στρατιώτες δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν.
Αμέσως μετά την αποχώρηση της συμμαχικής δύναμης εισήλθε στην πόλη η 17η Μεραρχία των Σοβιέτ την οποία αντιμετώπισαν επί τρεις ημέρες πέντε ελληνικοί λόχοι τυφεκιοφόρων και ένας λόχος πολυβόλων μαζί με 200-250 περίπου Γάλλους.
Οι Έλληνες και οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης που είχαν αιτηθεί την προστασία των συμμαχικών δυνάμεων θανατώθηκαν από τους Μπολσεβίκους, μαζί με λίγους Έλληνες στρατιώτες που έχασαν τον προσανατολισμό τους το βράδυ και δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν στα πλοία. Η μάχη της Χερσώνας ήταν ιδιαίτερα αιματηρή για τα ελληνικά όπλα. Συνολικά 117 Έλληνες σκοτώθηκαν και 140 τραυματίσθηκαν. Οι Γάλλοι είχαν 11 νεκρούς και 21 τραυματίες.
