Η μάχη του ποταμού Μπζούρα αποτέλεσε την σημαντικότερα προσπάθεια των Πολωνών να ανατρέψουν την εναντίον τους κατάσταση όπως αυτή διαμορφώθηκε από την γερμανική εισβολή τον Σεπτέμβριο του 1939.
Το πολωνικό σχέδιο άμυνας ήταν εξ’ αρχής λανθασμένο καθώς προέβλεπε άμυνα του συνόλου του εθνικού εδάφους από επτά σχηματισμούς επιπέδου στρατιάς, αναμένοντας και γαλλική κατά των Γερμανών επίθεση. Οι Πολωνοί ανέπτυξαν από Βορρά την Στρατιά Πομόρτσε (Πομερανίας), υπό τον στρατηγό Βλαντισλάβ Μπορτνόφσκι (5 Μεραρχίες Πεζικού, 1 Ταξιαρχία Ιππικού, 2 συνοριακές ταξιαρχίες), την Στρατιά του Πόζναν, υπό τον στρατηγό Ταντέους Κούτσεμπα (4 Μεραρχίες Πεζικού και 2 Ταξιαρχίες Ιππικού), τη Στρατιά του Λοτζ και την Στρατιά της Κρακοβίας.
Οι Γερμανοί επιτέθηκαν βόρεια με την 4η Στρατιά από την Πομερανία και με την 3η Στρατιά από την Ανατολική Πρωσία. Δεχόμενη πλήγματα από δύο κατευθύνσεις η πολωνική Στρατιά της Πομερανίας υποχώρησε προς τα νοτιοανατολικά. Την ίδια στιγμή οι Γερμανοί είχαν διασπάσει τις στρατιές του Λοτζ και της Κρακοβίας και είχαν βρεθεί πίσω από τις γραμμές της Στρατιάς του Πόζναν.
Έτσι ο Κούρτσεμπα υποχρεώθηκε και αυτός να υποχωρήσει για να μην περικυκλωθεί. Στις 6 Σεπτεμβρίου οι δύο υποχωρούσες πολωνικές στρατιές ενώθηκαν υπό την ηγεσία του στρατηγού Κούρτσεμπα. Την επομένη, έχοντας αντιληφθεί τη γερμανική κίνηση περικύκλωσής τους.
Οι Γερμανοί πάντως είχαν απολέσει την επαφή με την Στρατιά του Πόζναν και υπέθεσαν ότι οι δυνάμεις της είχαν μεταφερθεί ανατολικά προς ενίσχυση της άμυνας της Βαρσοβίας. Δεν γνώριζαν ότι οι δύο πολωνικές στρατιές είχαν ενωθεί. Είχαν επίσης υποτιμήσει την Στρατιά της Πομερανίας τη οποία είχαν ήδη νικήσει στη μάχη του Μπόρι Τουκόλσκιε και θεωρούσαν ότι δεν αποτελούσε πλέον σοβαρή απειλή.
Καθώς ξημέρωνε η 8η Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί ήταν βέβαιοι ότι είχαν εξουδετερώσει κάθε οργανωμένη πολωνική αντίσταση δυτικά του ποταμού Βιστούλα και του παραπόταμού του Μπζούρα. Έτσι ετοιμάζονταν να διασχίσουν τον Βιστούλα προωθούμενοι προς την Βαρσοβία, ενώπιον της οποίας οι εμπροσθοφύλακές τους είχαν ήδη φτάσει.
Αντίπαλες δυνάμεις και σχέδια
Ο Κούρτσεμπα γνωρίζοντας ότι η γερμανική 8η Στρατιά είχε ήδη περάσει τον Μπζούρα νότια των δυνάμεών και η γερμανική 4η Στρατιά είχε περάσει τον Βιστούλα βόρεια, αποφάσισε να ενεργήσει αυτοβούλως, έχοντας άλλωστε χάσει κάθε επαφή με τον αρχιστράτηγο στρατάρχη Ριτνς Σμίγκλι. O Κούρτσεμπα είχε νωρίτερα προτείνει στον αρχιστράτηγο την εκτέλεση επίθεσης της στρατιάς του προς νότο, προς ανακούφιση της Στρατιάς του Λοτζ, αλλά δυστυχώς δεν είχε εισακουσθεί.
Ωστόσο το σχέδιο ήταν έτοιμο και αποφάσισε να το εφαρμόσει πλήττοντας την γερμανική 8η Στρατιά στο ακάλυπτο αριστερό της πλευρό. Ο Κούρτσεμπα διέθετε συνολικά 9 Μεραρχίες Πεζικού (ΜΠ) και 3 Ταξιαρχίες Ιππικού (οι πηγές δεν συμφωνούν απόλυτα) με συνολική δύναμη 225.000 ανδρών. Από γερμανικής πλευράς ενεπλάκησαν στη μάχη 17 μεραρχίες της 4ης, 8ης και 10ης Στρατιάς με περισσότερους από 400.000 άνδρες.
Η αντεπίθεση
Το βράδυ της 9ης Σεπτεμβρίου οι Πολωνοί εξαπέλυσαν την αρχική τους επίθεση κατά της γερμανικής 8ης Στρατιάς στον Μπζούρα. Το αρχικό πλήγμα δέχτηκαν οι γερμανικές 24η και 30η ΜΠ η οποία βρέθηκε αντιμέτωπη με τις πολωνικές 14η, 17η, 25η και 26η ΜΠ του Σώματος Κνολ – Κοβνάτσκι, τις οποίες κάλυπταν στα πλευρά δύο ΤΙ (η ΤΙ Ποντόλσκα και η ΤΙ Βιέλκοπολσκα) ενισχυμένες με ελαφρά λίγα άρματα TKS και TK-3.
Οι γερμανικές μεραρχίες υπέστησαν αιφνιδιασμό και υπέστησαν απώλειες 4.500 ανδρών. Οι Γερμανοί υποχώρησαν σε βάθος 20 χλμ. Την επομένη η επίθεση συνεχίστηκε και η γερμανική 17η ΜΠ που προσπάθησε να την αναχαιτίσει επίσης υποχώρησε.
Η γερμανική διοίκηση είχε υποτιμήσει δραματικά τους Πολωνούς. Αν οι Γερμανοί δεν υπερείχαν συντριπτικά σε αριθμό και μέσα ή αν οι Πολωνοί διέθεταν ισχυρές ταχυκίνητες δυνάμεις, ίσως η πορεία του πολέμου να ήταν διαφορετική.
Μόλις στις 11 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί κατάλαβαν το μέγεθος της απειλής και έριξαν στη μάχη προς ανακοπή της αντεπίθεσης και την 10η Στρατιά η οποία διέθετ, μεταξύ άλλων μονάδων και την ισχυρή 1η Μεραρχία Πάντσερ (ΜΠα) και την 4η ΜΠα, καθώς και το σύνταγμα, τότε, Leibstandarte Adolf Hitler. Επίσης οι Γερμανοί διέθεταν απόλυτη αεροπορική υπεροχή.
Παρόλα αυτά οι Πολωνοί, ηρωικά, συνέχισαν να προχωρούν ελπίζοντας να συναντήσουν ότι είχε απομείνει από την Στρατιά του Λοτζ. Όταν όμως ο Κούρτσεμπα πληροφορήθηκε ότι η εν λόγω στρατιά είχε κακήν – κακώς υποχωρήσει ανατολικά αποφάσισε να διακόψει την επίθεση που δεν είχε πλέον στρατηγικό λόγο.
Μοιραία τέλος
Κατόπιν αυτού οι Πολωνοί αποφάσισαν να υποχωρήσουν ανατολικά. Η Στρατιά της Πομερανίας κινήθηκε προς Ανατολάς με στόχο να φτάσει στη Βαρσοβία. Οι Γερμανοί έριξαν πλέον εναντίον της τις δύο μεραρχίες πάντσερ τους, μια μηχανοκίνητη και τρεις ελαφρές, με συνολικά 800 τεθωρακισμένα (Οι ελαφρές μεραρχίες διέθεταν τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα στοιχεία και μετά την πολωνική εκστρατεία μετατράπηκαν σε ΜΠα).
Από τις 16 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί, υποστηριζόμενοι στενά από την τακτική τους αεροπορίας, επιτέθηκαν κατά των γενναίων Πολωνών από κάθε κατεύθυνση. Ύστερα από άγρια μάχη οι Πολωνοί περιορίστηκαν σε ένα τρίγωνο μεταξύ του Βιστούλα, του Μπζούρα και των Γερμανών. Η γερμανική 1η ΜΠα επιχείρησε να περάσει τον Μπζούρα στο Σόκατσεβ και το κατόρθωσαν αλλά τελικά περιορίστηκε από την πολωνική 25η ΜΠ.
Οι Πολωνοί επιχείρησαν να ξεφύγουν από τον κλοιό περνώντας τον Βιστούλα βόρεια της συμβολής του με τον Μπζούρα με σκοπό να φτάσουν στην Βαρσοβία. Το βράδυ της 17ης Σεπτεμβρίου οι δυνάμεις της Στρατιάς του Πόζναν επιτέθηκαν με σκοπό τη διάσπαση του κλοιού. Οι Πολωνοί κατάφεραν να περάσουν τον ποταμό αλλά με το πρώτο φως τα γερμανικά αεροσκάφη τους κομμάτιασαν κυριολεκτικά.
Παρόλα αυτά συνέχισαν να μάχονται για δύο ακόμα ημέρες. Κάποιες μονάδες των δύο πολωνικών στρατιών κατάφεραν να ξεφύγουν και να καταφύγουν στη Βαρσοβία και στο Μοντλίν. Ήταν τα υπολείμματα της 15ης και 25ης ΜΠ και των ΤΙ Ποντόλσκα και Βιελκπόλσκα. Μαζί τους ήταν και ο στρατηγός Κούρτσεμπα και οι Κνολ Κοβάτσκι και Τοκάρτσεφσκι.
Οι 4η, 14η, 17η, 26η και 27η ΜΠ μαζί με τον Μπορτνόφσκι συνέχισαν να μάχονται χωρίς ελπίδα μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου. Κατόπιν κατέθεσαν τα όπλα. Οι Πολωνοί είχαν 20.000 νεκρούς, μεταξύ των οποίων τρεις στρατηγοί. Επίσης 32.000 άνδρες τους τραυματίσθηκαν. Συνολικά 170.000 Πολωνοί αιχμαλωτίσθηκαν.
Οι Γερμανοί είχαν 8.000 νεκρούς και 4.000 αιχμαλώτους που όμως απελευθερώθηκαν μετά την πολωνική συνθηκολόγηση. Επίσης έχασαν περί τα 150 άρματα και τεθωρακισμένα οχήματα και 20 πυροβόλα.
Η ένδοξη μάχη του Μπζούρα δεν άλλαξε την πορεία των πραγμάτων. Το μόνο που πέτυχαν με τη θυσία τους οι γενναίοι Πολωνοί ήταν να καθυστερήσουν για λίγες ημέρες την προέλαση των Γερμανών προς τη Βαρσοβία, δίνοντας χρόνο στους υπερασπιστές της.
Ωστόσο ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν τόσο υπέρ των Γερμανών που δεν ετίθετο θέμα νίκης. Άλλωστε οι Σοβιετικοί είχαν ήδη αρχίσει, από τις 17 Σεπτεμβρίου, να δίνουν την χαριστική βολή στους Πολωνούς, εισβάλλοντας από τα ανατολικά.
Πολωνία 1939. Η αρχική συγκέντρωση των αντιπάλων δυνάμεων.
Πολωνία 1939. Η δεύτερη φάση των επιχειρήσεων.
Ο Πολωνός στρατηγός Ταντέους Κούρτσεμπα.
Πολωνικό πεζικό εξορμά.
